In 1952, niet wied nao de oorlog, veraanderde der veul. Ok in de landbouw waren der grote veraanderingen. En deur de Marshallhulp vanoet Amerika kwam alles weer op gang en kwamen er neie trekkers en moderne mesienen. Het meien van het graan gebeurde in die tied vaak nog met een meimesien met een oflegbord waorna de garven (bundels graan) in handwark bunden wuren of met een zölfbinder en het dörsen met een dörskast.
Veur de Vlinderprinses in september maakt wij gebroek van de dörsmesien van Henk Reinders (63) oet Wesnes. Henk woont an de Kromme Elleboog waor de dörsmesien stiet te wachten in de schuur. Henk heurt de dörsmesien en de trekker. Henk is akkerbouwer. Jan Uilders (60), ok oet Wesnes hef een trekker met zölfbinder. Jan warkt in loondienst bij een mesienefabriek in Emmen. De dörsmesien en de zölfbinder speult een rol in de Vlinderprinses.
Beide kerels bint verslingerd an de olde mesienen en heur hobby: het dörsen. Zie vertelt der over.
Die mesien die döt dat zo en hie dreit op volle toeren?
Dörsmesienen wuuren andreven deur ’n trekker of een stoomlocomobiel en nog eerder deur een peerd. In de begun jaoren ‘60 waren de zölfbinder en de dörsmesien, andreven deur een trekker, verleden tied met de komst van de combein. Meien en dörsen gebeurde in ien warkgang.
De dörsmesien zoas die dommiet gebroekt wordt in de veurstellings wuur tot an de jaoren ’63 en ’64 nog gebroekt in de landbouw.
“Ik kan mij teminnen nog heugen”, vertelt Jan Uilders, “daw zun ding in de schuur had hebt, en ik bin in ’63 geboren. Dus zeg mar in ’65 wuuren die mesienen nog wal gebroekt”. De mesien is van begun jaoren ’50 en wordt andreven deur een trekker. Jan legt oet: “Der zit een grote poelie opzied an en daor lig die riem over hen en die dref die dörsmesien an”, Die trekker stiet twentig, dartig meter van dat ding of en die dref hum gewoon an. “Die briede, platte riem zit er met een slag erin um zodat het tegengesteld lop”, vertelt Henk. “In de harfst zei wij aaltied een stukkie winterrogge veur de oogstdag. En as dat zun beetien riep is, dan komp Jan met de zölfbinder en zet wij de garven in hokken en laot wij het dreugen. As het dreug is zet wij het op wagens underdak veur de oogstdag”. Het is miesttied rogge, want dan hej mooi dik, lang stro. De dörsmesien möt warken en de trekker möt trekken. Aj der gast deur doet hej van dat dunne, körte spul.
Dizze mesien is maakt deur Borga oet Appingedam en is van begun jaoren ’50. Henk: “het is ien van de allerlesten die bouwd is, dat weet ik wal host zeker, umdat e stalen platen hef en de types daorveur waren van holt”. “Ja en ’t serienummer is 308”, vult Jan an dat zeg hoeveul of er maakt bint. De pers en de dörskast hebt hetzölfde nummer en dat is wal uniek, want zie bint nog nooit oet mekaar west en wordt aaltied en allien samen gebroekt.
Hoe gung dat dörsen in de jaoren ’50? De coöperatie har de dörsmesien en die gungen loondörsen bij de zaodbulten, bij de winterdag, bij de mensen langs en dörsen.
En hoe ist an de gang kommen en koj bij de Vlinderprinses?
Henk en Jan bint benaderd deur Gerrit Hegen. En nao een borreltie op een zundagmiddag wuuren de jongs vraogt of ze belangstelling hadden om der an met te doen. Daor hebt ze niet lang over naodacht en metien ja op zegt. Henk en Jan maakt samen gebroek van de mesienen. Dat wil zeggen: Henk hef de dörsmesien en de peerdekop (de stropars) en Jan hef een zölfbinder. Met aander woorden: elk hef zien eigen. Elk jaor holdt ze een oogstdag. Die komp tot stand met metwarking van een hiele klup jongen die ’t ok mooi vindt. Het is veur de oogstdag altied even weer zuken naor een geschikt stukkie grond. Verder doet ze alles veur eigen plezier en gaot ze der niet met naor shows of dit of dat. Veur de andrieving van de dörskast wordt gebroek maakt van een trekker Mc Cormick-Deering WD-9 oet 1947. Henk herinnert zich nog: “Die trekker met die band er veur, is mij as klein kereltie altied bij bleven”. “En toen ik dizze trekker een maol tegenkwam, kwam er ok al hiel gauw een dörskast bij”. Veur die tied een beheurlijke trekker met 48 pk.
Hoe giet dat dörsen in zien wark?
Ze bint altied met een vaste groep jongs van acht of negen man. Twie man gooit het graan der bovenin. Dan staot der twie man veuran bij de zakken. Der stiet ok een weegschaol bij die het drekt op muddes of half muddes ofweegt. Een mudde rogge is zeuventig kilo. En bij het stro bi’j ok drie man neudig veur het bedienen van de pars. Jan vertelt: “As de parswagen achteroet giet – bams – moej dat ding, die naald, der deursteken en druk ij het draod er deur, lussie der an en dan knup ij hum an mekaar”. En de machinist möt constant bij de trekker blieven dat as der wat gebeurt; de toeren der of en het spul oetzetten. “Der zit niet almaol knoppies of lampies op. Alles giet op gevuul”, zeg Henk. Der is veul arbeid neudig veur daj graan hebt um brood te maken en veur daj stro hebt.
“De zölfbinder is ok oet de jaoren ’50. De mesien wordt andreven deur een oftakas vanof de trekker. Die meit het of en schudt het bij mekaar. Der zit een klopapparaat in en die maakt er rechte bossen van”, zo legt Jan oet. “En dan komp er een knupapparaat en die gooit het bindertouw der um en maakt een knuppie. De mesien met de peerdekop is de pars en die maakt het bonkend geluud en stampt het pak der oet”. De peerdekop drukt het stro naor beneden. De dörsmesien löp in feite as een combein en die zoemt allèn wat”.
Hoe ziej dat veur je met de Vlinderprinses?
Henk: “ik denk dat het een hiele opgave wordt dat straks alles dreien blef en dat de riemen der niet ofloopt. Daor zie ik wal een beetie botten in. As het vochtig is, dan kriej misschien slip in de riemen. En wij hebt maar een kwartiertie”. Daorop zeg Jan: “en hij möt al lopen as het volk der an komp”. De initiatiefnimmers bint al driemaol west te kieken en hebt het geluud van de mesien opnummen. Het toerental is naor boven bijstelt an het ritme van de meziek”. Dat wordt nog een oetdaging. Jan: “het is eigenlijk te snel naor wat de mesien kan. Hij wordt eigenlijk over de toeren dreit. Dat betiekent dat e wat begunt te schudden en oet de cadans raakt”. “Maar”, zeg Henk, “wij hebt er van alles an daon um het goed te kriegen, mar het blef een oetdaging”.
Nostalgie
Jan en Henk bint hielemaol verknocht an de mesienen. Het is nostalgie en zie wilt dat graag in ere holden. En wat bij mekaar heurt, möt ok bij mekaar blieven. Jan: “ik heb nog een fotogie van eerder. Toen was ik nog zun buulegie en daor zit ik op een zölfbinder. En dat vin ik dan mooi, daj zölf now weer zun ding hebt. Dat vin’k biezunder”. En het is belangriek dat het deurgeven wordt vindt ze allebei an de volgende generatie. In Wesnes is er nog een grote, jonge groep met landbouwbloed die met an döt bij het dörsen. Gezelligheid stiet daorbij veurop, daor giet um. Verder holt ze alles in eigen haand en moet de kosten niet oet de klauw lopen. Beide hebt ze de opkomst van de combein metmaakt. De olde dörsmesienen bint letterlijk in de braand steuken en wat der over bleef is bij ’t old iezer gaon. De mesienen stunnen in ’n bossie bij ’t woonwagenkamp. Henk zeg: “eerlijk waor zo bliede waren ze dat ze der of waren – van dat wark – toen as de combein kwam, staken ze de olde dörsmesienen in de braand”.
Wat möt er nog gebeuren?
Veur “De Vlinderprinses” stiet der 2,5 bunder zommerrogge op anwas. “We bint er al even langs fietst op een zundag en het stiet er al mooi op. Zo eind juni, half juli, moew dat meien”, vertelt Jan. Het is een 100-dagen gewas. Het wordt meid as het gewas nog niet riep is en de körrel nog een beetie zacht. En dan wordt dat binderd um daorna te dreugen in hokken op de akker. En later wordt het bij mekaar haald en wordt het in een zaodbult zet. En dan is het klaor veur het dörsen”. “Het is een oetdaging, mar wij hebt er zin in. Wij gaat er 100 procent veur”, zo besleuten Henk en Jan.
Tekst: Gienus Woldring
Foto’s: Ton Trompert
Met toestemming overgenomen van www.vlinderprinses.nl
